Refereerbijeenkomst academische werkplaats: Een veilig thuis voor de ouderen

IMG_1413 foto 1 publiek resize

Voor veel ouderen is het thuis niet veilig

‘Een veilig thuis voor ouderen’, zo luidde de titel van de refereerbijeenkomst van de Academische Werkplaats Publieke Gezondheid Limburg op 7 juli. Voor dit thema werd gekozen, omdat veel ouderen in de thuissituatie het slachtoffer zijn van mishandeling. “Het is een belangrijk thema, waar maar weinig onderzoek naar is gedaan. Mogelijk dat wij op basis van de discussie vanavond goede onderzoeksonderwerpen kunnen benoemen.”

Zo opende programmaleider Maria Jansen van de academische werkplaats deze bijeenkomst in het Novotel in Maastricht. Het thema leeft breed, bleek uit de grote opkomst van professionals uit onder meer de wereld van de zorg, politie en justitie, het beleid en het bankwezen. Ouderenmishandeling kent dan ook vele gedaantes. Het varieert van het onvrijwillig toegediend krijgen van medicatie, opsluiting in de woning en fysiek geweld tot en met financiële uitbuiting. “Er is heel veel kennis en kunde nodig om iets aan dit probleem te doen”, hield Mieke Damsma de zaal voor. Zij is wethouder in Maastricht en voorzitter van de bestuurlijke commissie Veilig Thuis.

Sluipenderwijs

Uit eerder onderzoek dat naar ouderenmishandeling is gedaan, blijkt dat één op de twintig ouderen hier slachtoffer van wordt. Gaat het om ouderen die dementeren, dan wordt zelfs één op de tien slachtoffer. “Ouderenmishandeling kan heel sluipenderwijs gaan, bijvoorbeeld als een mantelzorger overbelast raakt. Met de vergrijzing en het groeiend aantal ouderen dat langer thuis blijft wonen, zal dit probleem verder toenemen”, zei de wethouder. Zij benadrukte dat de gemeente Maastricht het thema ouderenmishandeling inmiddels op de agenda heeft gezet en hierin samenwerkt met andere partijen, zoals justitie en mantelzorgorganisaties. “Wij zetten in op het vroeg signaleren van problemen en op vroegtijdig ingrijpen. We leggen de nadruk op het voorkomen van problemen.”IMG_1420 foto 2 184x150
Angelien Bouvrie van Veilig Thuis Zuid-Limburg vertelde aansluitend dat 70 procent van de slachtoffers vrouw is. In 81 procent van de gevallen is de pleger een bekend familielid, zoals een partner of kind. Vaak gaat het om psychische mishandeling (69 procent). Vermoedens van mishandeling kunnen bij Veilig Thuis gemeld worden. Daarnaast kunnen mensen hier advies vragen. In Zuid-Limburg steeg het aantal meldingen van ouderenmishandeling van 26 in 2010 naar 93 in 2014. “Wij vermoeden dat het gaat om het topje van de ijsberg”, aldus Angelien Bouvrie.

Actieplan

In de jaren 2011 tot en met 2015 kreeg ouderenmishandeling landelijk de aandacht in het actieplan ‘Ouderen in veilige handen’. In deze periode werd de website http://www.aanpak-ouderenmishandeling.nl gelanceerd. Hier vindt de bezoeker onder andere tips voor het signaleren van ouderenmishandeling. Verder zijn er de Leidraad Veilige Zorgrelatie en de Meldcode Huiselijk geweld en kindermishandeling. Organisaties in de zorg en maatschappelijke opvang worden geacht deze meldcode te kennen en toe te passen. IMG_1442 foto 5 184x150Onderzoek van Veilig Thuis in de regio leert dat dit niet altijd gebeurt, vertelde Angelien Bouvrie. Veilig Thuis blijft zich dan ook inzetten voor het doorbreken van het taboe op ouderenmishandeling en het bekwamen van professionals op dit gebied. Ook de overbelasting van mantelzorgers staat op de agenda. Daarin trekt Veilig Thuis onder andere op met mantelzorgorganisaties en de gemeenten. Waar het financiële uitbuiting van ouderen betreft, werkt Veilig Thuis onder andere samen met banken, notarissen, politie en justitie.

Financieel misbruik

Ralph Evers van de Politie Eenheid Limburg ging vervolgens dieper in op het onderzoek dat hij deed naar het financieel misbruik van ouderen. Het gaat dan bijvoorbeeld om geld opnemen van IMG_1455 foto 3 184x150iemands bankrekening, of het meenemen van spullen uit de woning zonder toestemming van de oudere. Uit zijn onderzoek blijkt dat de dader in veel gevallen een man is en vaak een bekende, bijvoorbeeld een zoon, een vriend of een kennis. Het slachtoffer is vaak een oudere, alleenstaande vrouw (70-79 jaar) met cognitieve en/of psychische problemen. Het financieel misbruik wordt mogelijk als de dader de administratie overneemt, of de pinpas van het slachtoffer bezit. “Belangrijk is dat er in veel gevallen sprake is van een afhankelijkheidsrelatie. Het is ook niet altijd strafbaar wat er gebeurt. Wel is vaak sprake van grensoverschrijdend gedrag”, vertelde Evers. Hij concludeerde dat een puur juridische benadering van dit probleem daarom onvoldoende soelaas biedt. “We moet breder kijken naar wat er aan de hand is.” Zo zou de politie in dit soort gevallen kunnen overstappen van een aangifte naar een intake en moeten politieambtenaren specifieke instructies krijgen op dit gebied.

Meldcode

Ambulanceverpleegkundige Claudia Costa van de GGD Zuid Limburg ging vervolgens in op de vraag hoe de verplichte meldcode in de praktijk werkt. “Het is de rode draad in het zorgvuldig laten verlopen van je handelen”, vertelde zij. Zo is het belangrijk om signalen van ouderenmishandeling in kaart te brengen en met collega’s te bespreken. Ook kan het nodig zijn om advIMG_1436 foto 4 184x150ies te vragen bij Veilig Thuis. Verder is het belangrijk om het gesprek met betrokkene aan te gaan, op een sociale manier. In dat gesprek kun je ook vragen of je gegevens mag delen, bijvoorbeeld of je de problemen met de huisarts mag bespreken. “In elke situatie moet je de risico’s en ernst van de situatie wegen en beslissen of je de politie gaat inschakelen of de hulp zelf organiseert, bijvoorbeeld met de thuiszorg en het maatschappelijk werk”, vertelde Claudia Costa. Tot slot is het belangrijk om te evalueren hoe het is gegaan, en of je de juiste keuzes hebt gemaakt. Daarbij ging zij ook nog in op de vraag in hoeverre het beroepsgeheim in situaties van ouderenmishandeling een rol speelt. Zij maakte de zaal duidelijk dat er situaties zijn waarin je de plicht om te zwijgen als professional naast je neer kunt leggen. In ernstige gevallen van ouderenmishandeling, waarbij ouderen schade wordt toegebracht, is dat zeker het geval. Robert Bergs, teamleider Veilig Thuis Zuid-Limburg ging aansluitend in op de relatie van Veilig Thuis met het lokale veld. “Veilig Thuis kan het niet alleen, wij hebben dat lokale veld hard nodig. Daarom vallen wij als gespecialiseerd regionaal centrum ook onder de gemeente.” Verder lichtte hij toe hoe die samenwerking in de praktijk er uit ziet, wanneer hulpverlening na een melding wordt ingezet en hoe die hulp in samenwerking met het veld georganiseerd wordt.

Paneldiscussie

In de paneldiscussie die volgde, werd andermaal duidelijk hoe belangrijk de aandacht voor ouderenmishandeling is. Zo vertelde Niek Jaspers zich ernstig zorgen te maken over de veranderingen in de zorg en de kans dat ouderenmishandeling hierdoor toeneemt. Jaspers is voorzitter van de adviescommissie seniorenbeleid van de gemeente Maastricht. Hij betoogde dat de overheid steedIMG_1453 foto 6 184x150s meer verwacht van het netwerk van ouderen die langer zelfstandig thuis blijven wonen. “Maar de consulent die dat in keukentafelgesprekken regelt, heeft niet de tijd en niet de kunde om te beoordelen of dat wel goed gaat. Een vervolggesprek is er ook niet”, hield hij de zaal voor. Een medewerker van de Rabobank vertelde hoe de bank wekelijks signalen ontvangt dat er mensen “financieel uitgekleed” worden. Daarbij kan het gaan om grote bedragen. “Dat is vaak heel schrijnend.” Een notaris in de zaal maakte duidelijk dat het beslist niet alleen familieleden zijn die dit doen. Volgens hem worden inmiddels hele groepen ouderen het slachtoffer van mensen die hen op georganiseerde wijze geld afhandig maken. Zij winnen het vertrouwen van hun slachtoffers en halen zo tientallen volmachten binnen. “Als dat met instemming van het slachtoffer is gebeurd, dan kan de notaris niets meer doen.” Een ander probleem is de toename van het aantal gevallen van verwaarlozing, meldde een medewerker van Zuyderland. “Op de Eerste Hulp worden wij daar steeds vaker mee geconfronteerd en dan gaat het echt om ernstige gevallen.” Claudia Costa bevestigde dat beeld: ook ambulancepersoneel heeft hier mee te maken, vertelde zij. Voor Maria Jansen was het reden om aan het slot van de bijeenkomst te concluderen dat meer proactief handelen noodzakelijk is. En dat het feit dat veel ouderen afhankelijk zijn van anderen, daarin alle (wetenschappelijke) aandacht verdient.